Wspomnień czar...

Już za kilka dni będziemy obchodzić Święta Bożego Narodzenia. Każdego roku przygotowujemy się do nich bardzo dokładnie. Wysprzątane domy, prezenty pod choinkę, a także modlitwa dopełniają tego wizerunku. Jednakże dzisiejsze święta znacznie odbiegają od tych sprzed ponad osiemdziesięciu lat.

W okresie międzywojennym w Chełmnie bardzo żywo prowadziły działalność zarówno chóry jak i teatry. Wielu mieszkańców miasta aktywnie brało udział we wszelkiego rodzaju próbach oraz występach. Okres Bożego Narodzenia stawała się pretekstem do przygotowywania jasełek, a także prezentacji kolęd. Cieszyły się one bardzo dużą popularnością wśród widowni. Brak telewizorów i radia sprzyjał sztukom teatralnym, które stawały się ciekawą atrakcją. Często wykonywano również zdjęcia z przedstawień, które ilustrowały fragmenty spektaklu lub prezentowały wszystkich uczestników takiego przedsięwzięcia.

W 2009 r. Muzeum Ziemi Chełmińskiej pozyskało do swoich zbiorów ciekawą fotografię na której widnieje grupka ludzi w kostiumach scenicznych, a na odwrocie znajduje się skromny napis skreślony piórem: Behtleem Polski / Chełmno Stycznia 1924 r. Pracownicy muzeum przystąpili do jej analizy i identyfikacji osób na niej się znajdujących. Ciekawą zagadką był również napis widniejący się na odwrocie. Pierwszą pomocną książką do rozwiązania tej niewiadomej z przeszłości Chełmna stała się praca Janusza Staneckiego Płyń o polska pieśni, płyń. Towarzystwa śpiewacze Chełmna w latach 1929 – 1939, Bydgoszcz 1988. W rozdziale opisującym historię i działalność Towarzystwa Śpiewu „Moniuszko” udało się odnaleźć skromną informację: w dniach 1 – 4 stycznia 1924 roku, wystawiono w Chełmnie sztukę Lucjana Rydla pt. Betlejem Polskie. Wykonawcą był zespół miejscowego Teatru Żołnierskiego. Do współpracy zaproszono A. Kałdowskiego, który wystąpił wtedy z chórem żeńskim (...). Wzmianka ta wniosła już wiele cennych dalszych wskazówek do poszukiwań. Dzięki pomocy i uprzejmości Pana Marka Zielińskiego udało się dotrzeć do lokalnego „Nadwiślanina” z przełomu 1923/1924 roku. Informacje odnalezione w prasie stały się przysłowiowym „strzałem w dziesiątkę”. Zarówno zapowiedzi owego spektaklu jak i jego recenzje rozwiały wszelkie niejasności. Jeden ze zwiastunów informował: Od dnia 1 stycznia do dnia 4 (włącznie) 1924 r. na scenie strzelnicy, melomani miejscowi będą mieli możliwość ciekawej obserwacji; przepięknej kolędy Łucjana Rydla pt. „Betleem Polskie”. Będzie to jedna z pierwszych widowisk teatru żołnierskiego, z olbrzymim aparatem scenicznym i takąż wystawą. Przed okiem widza posuwać się będą tłumy kolędników, pasterzy, chóry aniołów, itp., a na proscenjum tradycyjny Jędrek Mędrek wygrywać będzie kolędy, oraz żydek wyśpiewywać swe piosenki. Akt 2 –gi dzieje się u Heroda ujrzymy wśród fanfar : straż przyboczną, wojsko, panów, dworzan i Heroda, na proscenjum m.in. dziadek wyśpiewywać będzie pieśni dziadowskie, aktualne o Chełmnie. W akcie 3 – im przy Żłóbku, prócz wielkiego zastępu aniołów, pasterzy, rzemieślników, trzech króli i sylwetek historycznych, ujrzymy Poznaniaka, sierotkę z Kresów, żołnierza polskiego, amerykanina, chełmianina, itp. Kierownictwo i reżyserja dokładają wszelkich starań aby piękne dzieło, wypadło na scenie naszej jaknajudaniej. Do współpracy obok amatorów teatru żołn. został zaproszony p. Kałdowski z swoim żeńskim chórem. Razem na scenie będzie osób 66. Przygrywa orkiestra Szkoły pod batutą Kapelmistrza Gaula. Nad całością pracuje p. Doliński. Jedno z widowisk odbędzie się specjalnie dla szkół. Natomiast w kolejnej zapowiedzi widowiska odnajdziemy również nazwiska wykonawców: Wśród olbrzymiego zastępu statystów chóru i mniejszych ról, główne role wykonają: pp. Maulerowa (Bogurodzica) Kozłowska (Królowa) Kalińska (prolog i epilog własnego pióra) pp. chor Bryg (Herod) por. Sikorski (szatan) por. Gruda (śmierć) chor Boysse (Twardowski) sierż Utrych (Marszałek) i in.

Widowisko Betlejem Polskie było bardzo popularnym przedstawieniem w okresie międzywojennym. Lucjan Rydel napisał je jesienią 1904 roku na prośbę Towarzystwa Kółek Rolniczych. Premiera odbyła się w 1905 roku w teatrze lwowskim, a później w Teatrze Ludowym w Krakowie. Sztuka cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem i znacznie podnosiła frekwencję. Dla przykładu można podać, że w Teatrze Miejskim w Krakowie grana była w każdym sezonie między 1905 a 1935 rokiem. O popularności tego widowiska świadczy również fakt, że nie tylko teatry zawodowe prezentowały tę sztukę ale również liczne teatry amatorskie. Dowodem tego może być właśnie sztuka prezentowana w Chełmnie, która została uzupełniona elementami lokalnymi. Recenzje ukazujące się w lokalnym „Nadwiślaninie” zarówno z premiery jak i kolejnych występów były bardzo pochlebne. Odnajdziemy w nich m.in. wzmiankę: Chór, dzięki pracy p. Kałdowskiego wywiązał się z zadania doskonale.

I tak skromna fotografia sprzed prawie 100 lat stała się ciekawą ilustracją wydarzeń, którymi żyło Chełmno na początku stycznia 1924 roku.

Opracowała: Anna Grzeszna – Kozikowska

Na podstawie J. Stanecki, Płyń o polska pieśni, płyń. Towarzystwa śpiewacze Chełmna w latach 1929 – 1939, Bydgoszcz 1988.

Nadwiślanin, grudzień 1923 r., styczeń 1924 r.